طب فیزیکی و توان بخشیPhysical Medicine and Rehabilitation یکی از رشته های پزشکی تخصصی بالینی می باشد که به ارزیابی ، تشخیص ، درمان،پیشگیری و ارائه روشهای توان بخشی جهت افراد دارای ناتوانی(impairment) و معلولیت(disability) فیزیکی و شناختی در تمام سنین میپردازد. رشته طب فیزیکی و توان بخشی بصورت مختصر «فیزیاتری» Physiatry و متخصصین این رشته «فیزیاتریست» Physiatrist نام دارند که از لغت یونانی physikos به معنای «فیزیک» و iatreia به معنای «هنر درمان» گرفته شدهاست. دکتر فرانک کروزن در سال ۱۹۳۶ دوره تخصصی سه ساله این رشته را در مایو کلینیک بنیاد نهاد. در ۱۹۳۸ دکتر کولتر و کروزن آکادمی طب فیزیکی را بنیاد نهادند. دکتر کروزن نام «فیزیاتریست» را بر روی متخصصین این رشته نهاد و اولین کتاب طب فیزیکی را در سال ۱۹۴۱ نوشت. دکتر کروزن بعنوان پدر طب فیزیکی معرفی میشود. با گسترش دانش بتدریج فلوشیپهای متعددی دراین رشته تشکیل شد که شامل موارد زیر است.
Brain Injury Cancer Rehabilitation Cardiac Rehabilitation Clinical Neuropsychology Clinical Neurophysiology EMG Geriatrics Industrial Rehabilitation Informatics Internal Medicine Motor Control Physiology Multiple Sclerosis Musculoskeletal Medicine |
Neurology Neuromuscular Neurorehabilitation Pain Medicine Pediatrics Rehabilitation Research Spinal Therapeutics SCI Medicine Spine Sports Medicine Stroke |
بنیانگذاران این رشته در ایران اساتید:دکتر نواب ،تیمسار
دکتر خاکسارفرد دکتر بهروز کاظمی، دکتر محمد رضا علویان قوانینی بودهاند.
دانشکده توانبخشی توسط دکتر افتخاری در ایران پایه گذاری شد. اولین دوره
پذیرش این تخصص در سال 1364در دانشکده پزشکی شیراز بوده است .درحال
حاضر دورۀدستیاری این رشته 3 سال می باشدودانشگاههای علوم پزشکی شیراز،
تهران ، تبریز ،شهید بهشتی، اصفهان، ارتش و بقیه الله اقدام به تربیت
دستیاراین رشته می نمایند .
محدودۀ فعالیت طب فیزیکی و توانبخشی شامل سه بخش زیر می باشد.
طب توانبخشی به معنی حفظ حداکثر عملکرد جسمی، روحی و اجتماعی فرد است .متخصصین این رشته به بیماران کمک می کنند تا به زندگی عادی برگردند و یا بیماران تا حد امکان بیشترین عملکرد و بهبود کیفیت زندگی را داشته باشند .
الکترودیاگنوز ( نوار عصب و عضله): یک روش تشخیصی است که در تشخیص و درمان اختلالات اعصاب محیطی وعضلانی اهمیت دارد. در دهه ۱۹۵۰ الکترومیوگرافی نیز در کنار طب فیزیکی و توانبخشی قرار گرفت تا به تشخیص بیماریهای عصبی و عضلانی که عمده کار فیزیاتری را تشکیل میدهد کمک نماید.
تشخیص و درمان غیر جراحی بیماریها و اختلالات سیستم عصبی-عضلانی-اسکلتی (Neuro Musculo Skeletal) در اندام های فوقانی و تحتانی و ستون فقرات
متخصصین طب فیزیکی جراح نیستند و تلاش آنها در این جهت است
که در حد امکان بیمار را بدون جراحی درمان کنند متخصص این رشته قادر به
تشخیص، درمان و ارائه روشهای توان بخشی برای بیماریها و ناتوانیهای عصبی،
اسکلتی عضلانی، قلبی ریوی و سایر سیستم ها و اداره طولانی مدت بیماران
معلول است . متخصص این رشته مدیریت و هدایت تیم های توان بخشی چندرشته ای
را برای ایجاد حداکثر بهبود عملکرد فیزیکی، روانی، اجتماعی و شغلی در
افرادی که توانایی آنها در اثر بیماری، تروما، نقص های مادرزادی یا درد
محدود شده را بر عهده می گیرد.
این تخصص با استفاده از روشهای طب الکترودیاگنوز، تزریق های
تشخیصی و درمانی، روشهای دارویی و فیزیکی (ورزشهای درمانی، استفاده از
مدالیته ها، طب مانیپولاسیون به تشخیص، درمان و تجویز روشهای توان بخشی
در بیماران دچار وضعیت های دردناک و شرایط محدود کننده عملکرد وناتوان
کننده پرداخته و بر جلوگیری از عوارض ناشی از معلولیت ها تأکید دارد.
با افزایش سن جامعه و درمان بیماران مزمن توجه به طب فیزیکی و
توانبخشی به طور روزافزونی در حال گسترش است تا در کنار درمان بیماری به
کیفیت زندگی نیز توجه کافی شود.
دکتر امیر هوشنگ واحدی - متخصص طب فیزیکی و توانبخشی
منابع:
ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد
مقاله دکتر غلامرضا رئیسی و همکاران