بیوفیدبک

بیوفیدبک یا بازخوراند زیستی چیست ؟

نوعی متد آموزشی است که در آن به افراد یاد می دهند چگونه به طور ارادی اعمال غیرارادی طبیعی بدن ( مانند : تنفس ، ضربان قلب ، فشارخون،... ) را تنظیم کنند تا در سلامت کلی بدن تأثیر بگذارد . در ابتدا با وسایل دیداری و شنیداری به فرد آموزش داده می شود که کنترل روی اعمال بدن به دست آورد سپس بدون کمک دستگاه این کنترل انجام می گیرد و با ادامه تمرین ، مهارتها بیشتر می شود .

     بیوفیدبک ، با انجام تحقیقات فراوان پیگیری شده و امروزه در طب رایج و طب  مکمل _  جایگزین  جایگاه بسزایی دارد .

بیوفیدبک :

1.       به فرد می آموزد که ریلکس کرده ، توجه را به عکس العملهای بدن معطوف کند .

2.       این فعالیتهای بدن قابل اندازه گیری است :

a)       حرارت پوست ( الکترودرمال )‌

b)      کشش عضلات

c)       نوار قلبی ( ECG )

d)      فعالیت امواج مغزی (EEG ) 

e)      تعداد تنفس

3.       در آن از تکنیکهای مختلفی استفاده می شود :

a)       مدیتیشن ( مراقبه )

b)      آرامسازی یا ریلکسیشن

c)       تجسم

تاریخچة بیوفیدبک چیست؟

     تکنیک نسبتاٌ جدیدی است که در ابتدا به وسیلة دکتر مورر ( H.Mowrer  ) در سال 1938 معرفی شد . وی از یک سیستم زنگ هشدار دهند برای متوقف کردن شب ادراری در کودکان استفاده کرد .

     در سال 1960 دکتر گرین ( E.Green ) در بنیاد منینگر در کانزاس با استفاده از امواج مغزی پی برد که یوگیها با کنترل روی تنفسشان می توانند وضعیت آگاهیشان را دگرگون کنند . اخبار این تحقیق همراه با موضوع تهییج شدن بدون استفاده از مواد مخدر توجه عموم را جلب کرد .

در مورد بیوفیدبک چه تحقیقات ، بازبینی ها و توصیه هایی وجود دارد ؟

     تحقیقات بسیار زیادی انجام شده است. حداقل 3000 مقاله و بیش از 100  کتاب دربارة تأثیر بیوفیدبک نوشته شده و به عنوان یک شیوة درمان تأئید شده برای کنترل سردرد ،‌ علائم و دردهای مزمن ، اختلال عدم تمرکز ، گرگرفتگی ، بی اختیاری و بیماری ری نود ( Ray noud`s  ) که ژنتیکی است ، نام برده شده است .

نظرات موافق :

لیندن در سال 1996 از بیوفیدبک برای بالا بردن ضریب هوشی ( IQ  ) و عملکرد هوشی و کاهش بی دقتی در کودکانی که دچار نارسایی در تمرکز و عدم قابلیت یادگیری بودند استفاده کرد .

ماتیو سون چاپمن ( Mathewson  Chapman  ( در سال 1997 از بیوفیدبک برای معالجة بی اختیاری ادرار در مردان پس از عمل برداشتن پروستات استفاده کرد.

     گلیا ( Glia   )‌ در سال 1998 با به کاربردن بیوفیدبک به طور علمی ثابت کرد که این روش در بهبود یبوست بسیار مؤثر است و آزمایشات دیگر در طول 21 ماه بعد نیز این را بیشتر اثبات کرد .

     پین ( Payne  ) در سال 1998 با استفاده از بیو فیدبک متوجه پیشرفت در معالجه عدم کنترل دفع ادرار در زنان شد . هر دو تحقیق در مورد بی اختیاری ادراری نتایج آماری معتبری در مقایسه با گروه کنترل نشان دادند .

     موزر ( Moser  ) در سال 1997 نشان داد که با یک دوره معالجه ، بیماران با نارسایی قلبی پیشرفته قادر شدند که حرارت انگشت و برون دهی قلبی را بالا ببرند و مقاومت سیستم عروقی و تعداد تنفس را پائین بیاورند ، بدون اینکه هیچگونه تأثیر سیستماتیک روی مصرف اکسیژن و یا کاتکولامین داشته باشد .

     مورلاند در سال 1998 مطالعات منتشرشده بین سالهای 1976 تا 1995 را بررسی و یک متا آنالیز انجام داد و با توجه به نتایج حاصله از نوار مغز ) EMG ) دریافت که  بیوفیدبک برای بهبود قدرت عضلانی  در بیماران مبتلا به اختلالات حرکتی ،از معالجات متداول بهتر است .

نظرات مخالف :

در سال 1996 واندرپلاس(Vander Plas) شیوة آموزش بیوفیدبک را روی 200 کودک مبتلا به یبوست به کار برد ولی نتیجة تحقیق چندان موفقیت آمیز نبود .

 کاربرد بیوفیدبک در درمان و افزایش سطح سلامتی  چیست؟

حداقل در 150 مورد کاربرد دارد که از آن میان می توان به موارد زیر اشاره نمود .

1.       اختلال در خواب

2.       پرتحرکی در کودکان

3.       اختلالات رفتاری

4.       مشکلات وضعیتی

5.       کنترل درد (درد پشت، سردرد)

6.       سندرم مفصل گیجگاهی_ دهانی

7.       فشار خون بالا

8.       کاهش و کنترل استرس و اضطراب

9.       اختلالات  سیستم گوارشی ( زخمها  ی گوارشی و سندرم روده تحریک پذیر )

10.   بی اختیاری دفع مدفوع و ادرار

در طی یک جلسه بیوفیدبک چه اتفاقاتی می افتد ؟

     از وسیله ای برای اندازه گیری پاسخ اعمال غیرارادی بدن مثل ؛ حرارت پوست ، ضربان قلب ، فعالیت امواج مغزی ویا کشش عضلانی استفاده می شود . مدرس علائم را مشاهده می کند و به بیمار از نظر تمرینات ذهنی و عملی برای رسیدن به پاسخ مطلوب راهنمایی و یاری می رساند .

     بیمار در طول دوره ، الگوی تمرینات را یاد می گیرد . در هنگام درمان یک عامل   تنش زا اضافه می شود و بیمار پاسخ به استرس را می آموزد . سپس به فرد بیمار روشهای مختلف نظیر مدیتیشن ( مراقبه ) ، ریلکسیشن ( آرمیدگی ) و تجسم آموزش داده  می شود.

 سپس بیمار روی تکنیکها تمرین می کند تا به پاسخ مطلوب برسد .

دورة آموزش :

معمولاٌ 3 تا 12 دوره 30 دقیقه ای برای آموزش توصیه می شود .

آیا هیچگونه ریسکی در انجام بیوفیدبک وجود دارد ؟

     در بعضی از بیماران تحریک عمومی در اثر الکترودها تجربه شده است . بیماران با فشار خون پائین باید تحت نظر قرار بگیرند چرا که در طی مراحل آرمیدگی فشارخون افت می کند .

 کاربرد بیو فیدبک برای بیماران مبتلا به دمانس ،افسردگی شدید و اختلال شدید حافظه ممنوع می باشد.

در مورد بیماران مبتلا به  اختلالات شدید روانی (سایکوز) ، تشنج ،   بیش فعالیتی  و دیابت باید با احتیاط به کار رود چون تمرینات آرمیدگی منجر به افت قند خون و واکنشهای ناشی از آن(تحریک سیستم سمپاتیک نظیرافزایش ضربان قلب و...) می شود .

چه نوع آموزشی برای مدرس بیوفیدبک لازم است ؟

     باید درک و اطلاع کاملی از فیزیولوژی و روانشناسی داشته باشد . معمولاٌ این افراد روانشناس هستند ولی  شاغلین به رشته های مربوط به حرفه پزشکی از جمله پرستاران نیزمی توانند بیوفیدبک کار کنند . در ایالات متحده، این مدرسین با داشتن مدرک انستیتوی بیوفیدبک آمریکا مجاز به فعالیت هستند .

منبع : سایت ملی طب مکمل ایران